kutubhona

раъйига амал қилишни бекор қилди ва ўз раъйи билан иш юритди. Демак мусулмоннинг бир раъйни табанний қилиши билан халифа табанний қилган нарсага бўйсуниши ўртасида фарқ бор. Чунки халифа табанний қилган нарсага бўйсуниш унга амал қилиш лозимлигидир, холос. Лекин унга даъват қилиш ва уни таълим бериш эмас. Раъйни табанний қилиш эса уни таълим бериш, унга даъват қилиш ва унга амал қилишдир. Шунинг учун халифа табанний қиладиган нарсага хилоф бўлган раъйларни табанний қиладиган сиёсий уюшмаларнинг, яъни ҳизбларнинг бўлишига йўл берилади. Лекин бу ҳизбларнинг ҳаммаси бошқа мусулмонлар каби фақат халифа табанний қилган нарсага амал қилиши лозим.

Лекин халифа шаръий ҳукмларни табанний қилар экан, фақат шаръий ижтиҳод билан истинбот қилинган шаръий ҳукм сифатида бир муайян раъйни ихтиёр қилиб танлайди, холос. Ўзи томонидан бўлган бир ҳукмни шаръий ҳукм қилиб қўймайди. Чунки шаръий ҳукм қилиб қўядиган Зот ёлғиз Аллоҳдир. Демак халифа шариат ва шаръий ҳукмлар доирасида иш олиб боради. Чунки унга байъат беришда Китоб ва Суннатга амал қилиши шарт қилинади. Чунки у гарчи халифа бўлса ҳам, бир мусулмон сифатида Аллоҳнинг буйруқ ва қайтарувлари доирасида иш юритиши, шаръий ҳукмлар чегарасида тўхташи вожибдир. Бу шаръий ҳукмлардан четга чиқиши ҳечам ҳалол бўлмайди. Демак унинг исломий шариатдан бўлмаган биттагина ҳукмни олиб келиши ҳам ҳалол бўлмайди. Чунки Росулуллоҳ с.а.в.:

«مَنْ عَمِلَ عَمَلاً لَيْسَ عَلَيْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ»

«Кимки бизнинг ишимиздан бўлмаган бир амални қилса у рад қилинади», деб очиқ айтиб қўйдилар. Муслим ривояти. Шунинг учун имомнинг ҳалолни ҳаром қилишга ёки ҳаромни ҳалол қилишга, бирон ҳукмни бекор қилишга ёки бирон ҳукмга амал қилишни тўхтатиб қўйишга ҳечам ҳаққи йўқ. Бундай қилиши ҳалол бўлмайди. Чунки бундай қилиш ҳар бир мусулмонга ҳаром бўлганидек, халифага ҳам ҳаромдир. Мусулмонларнинг манфаати фалон нарсани ҳаром қилишни ва фалон нарсани мубоҳ қилишни тақозо қилди деган баҳона ўтмайди. Чунки Аллоҳ мусулмонлар манфаатини муайян ҳукмлар билан белгилаб қўйган. Шунинг учун агар манфаат бу ҳукмлардан бошқасида деб биладиган бўлса, у бу ҳукмларни насх қилган бўлади. Бу эса мутлақо жоиз эмас. Шунинг учун